IN DE WAAGSCHAAL, 13 OKTOBER 2012, NIEUWE JAARGANG 41, NR. 10, 309vv.

HERUITGAVE VAN WERK VAN J.H. GUNNING JR.

Enkele jaren geleden was er in Doorn een bijeenkomst ter nagedachtenis aan prof. dr. E.J. Beker. Daar ontmoette ik ds. M.G.L. den Boer, die ik bij diverse gelegenheden al eerder had ontmoet. Ik vertelde hem, dat ik bezig was met de voorbereidingen voor een heruitgave van Gunnings werk. Hij keek mij aan en zei toen: zo, dat is heel wat. Het was de wijsheid van de oudere, ervaren Gunningkenner, die voorzag welke angels en voetklemmen aan mijn plan verbonden waren. Hij had gelijk. Toen kon ik nog niet voorzien welke moeilijkheden er te overwinnen waren. Maar tegelijk was er bij hem en mij ook herkenning van dezelfde passie voor Gunning. Dat het tijdschrift In de Waagschaal rond het verschijnen van het eerste deel van het Verzameld werk van J.H. Gunning Jr. aandacht wijdt aan Gunning verheugt mij. Het biedt mij de kans ds. Den Boer postuum mijn dank te betuigen voor zijn vele publicaties over Gunnings werk en theologie.
Het plan om een representatieve selectie van Gunnings werk uit te geven, werd geboren op de dag van mijn promotie, toen een van de opponenten, prof. dr. H.W. de Knijff, mij na afloop in de hoogleraarkamer te Kampen vroeg of ik niet bereid zou zijn een heruitgave van Gunnings werk te verzorgen. De Knijff was toen nog voorzitter van het bestuur van de Stichting Heruitgave Oudere Ethische Theologie, die het driedelige
Verzameld werk van D. Chantepie de la Saussaye heeft bezorgd. Het was vanaf het begin de bedoeling van de stichting om een vergelijkbare uitgave van Gunnings werk te publiceren, zodat de theologische erfenis van deze geestelijke vader van de Nederlandse theologie niet verloren zou gaan.

Gunning geniet nog steeds een zekere bekendheid in de Protestantse Kerk in Nederland en hij wordt om zijn geloofsgetuigenis en theologie gewaardeerd. Ditzelfde geldt ook voor het kerkgenootschap waar ik toe behoor, de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten. In deze geloofsgemeenschap is niet vergeten dat Gunning in 1860 door de Vrije Evangelische Gemeente van J. de Liefde beroepen werd. Gunning ‘leeft’ dus nog steeds in het Nederlandse protestantisme.
Door het uitvoerige onderzoek van dr. A. de Lange, dat onder meer geresulteerd heeft in het eerste deel van de Gunningbiografie
Een leven in zelfverloochening (1995), was de behoefte aan een nieuwe tekstuitgave al gegroeid en dit werd nog versterkt toen in 2005 een symposium ter gelegenheid van de honderdste sterfdag van Gunning werd georganiseerd. In de symposiumbundel Noblesse oblige werd opgemerkt dat “er tot op heden geen editie van Gunnings verzameld werk verschenen is,” wat in feite als een tekort werd beschouwd. Bij het vernieuwde stichtingsbestuur – in 2008 waren prof. dr. J. Muis als voorzitter en dr. N.W. den Bok als secretaris/penningmeester toegetreden – werd een zekere urgentie hieromtrent gevoeld. Het was nu de tijd om dit werk ter hand te nemen.

Het bestuur van de stichting hoopt dat de heruitgave gemeenteleden, predikanten en academische theologen zal inspireren tot theologiseren ‘in gemeenschap met de belijdenis van het voorgeslacht’ en zo eigen antwoorden te zoeken op actuele uitdagingen. We denken daarbij ook aan wat het vorige stichtingsbetuur schreef bij de heruitgave van het Verzameld werk van La Saussaye: “De (oudere) Ethische Theologie wil in samenhangend–systematisch opzicht ingaan op de uitdaging van het voortgaande Verlichtingsdenken, zoals dat zich in de filosofische stromingen en wetenschappelijke ontwikkelingen van de negentiende eeuw presenteerde. (…) Maar het is juist het bijzondere van het ‘ethische’ denken, dat het orthodox–gereformeerd wilde zijn, en daarbij tevens de legitimiteit en de drijfveren van de moderniteit erkende en zich ten volle met haar vragen wenste te confronteren.” Zo kan ook de heruitgave van Gunnings werk ons helpen theologisch te blijven reflecteren op de fundamenten van onze huidige wetenschap, kerk, cultuur en samenleving.
Het bestuur van de stichting heeft ervoor gekozen in de eerste twee delen vooral Gunnings kerkelijk-theologische werken op te nemen en in het derde deel zijn meer cultureel-wijsgerige werken, waaronder zijn geschriften over Spinoza. In het eerste deel zijn bekende werken te vinden zoals
Gordel en wijnkruik (1856), Beginsel en meningen (1861), Lijden en heerlijkheid (18762), maar ook minder bekende brochures zoals Is er zaligheid buiten het geloof? (18702) en Geestelijke opwekking (Revival) (1875). Verder is de door Gunning teruggenomen tekst van de eerste aflevering van het Leven van Jezus (1878), die de aanleiding vormde voor het beruchte conflict met A. Kuyper, opgeno-men.

In recente publicaties over Gunnings theologie staat meestal de zelfverloochening centraal, die door hem vooral christologisch werd opgevat. Dat is bijvoorbeeld al zo in de eerste druk van Het kruis des Verlossers (1861), waar hij Christus als de bewerker van de zelfverloochening in de mens beschouwt. Den Boer heeft daar ook altijd de ‘eschato-logie’ van Gunning bij betrokken. In zijn bijdrage voor het boek Dwarsliggers, dat J.J. Buskes ter gelegenheid van zijn 75ste verjaardag in 1974 werd aangeboden, schreef hij: “Voor Gunning was de eschatologie niet een ‘Kapitelchen am Ende der Dogmatik’ (Karl Barth) of een afzonderlijk leerstuk dat geïsoleerd staat in het geheel van de theologie, maar ‘hét gezichtspunt waaruit de gehele waarheid Gods te beschouwen is naar de eis des Woords’.” Dat dit – net als bij de zelfverloochening – niet eng en sectarisch is, blijkt als Den Boer verderop schrijft: “Niet ondanks, maar dankzij zijn verwachting van de toekomst des Heren, had Gunning een open oog voor het schone en was de kunst voor hem profetie van het leven.” Hij benadrukt dan Gunnings aandacht voor de cultuur, en met name zijn belangstelling voor de literatuur en de natuurwetenschap.
Dat sluit heel mooi aan bij wat dr. O.W. Dubois in zijn impressie over het eerste deel van Gunnings Verzameld werk heeft verwoord: “Het lezen van Gunnings fijnzinnig geschreven werk is een boeiende en, naar negentiende-eeuws taalgebruik, een zielsverheffende ontdekkingstocht in de verheven gevoels- en ideeënwereld van het christendom en in het bijzonder van de hoogheid en verhevenheid van de persoon van Jezus Christus die in ons hart wil wonen. Van Gunning kunnen we leren dat het christendom en vóór alles de persoon van Christus ons leidt naar ware menselijkheid, wijsheid, goedheid en schoonheid.”

Wie meer wil weten over het eerste deel van Gunnings Verzameld werk en het project verwijs ik graag naar de website www.jhgunningjr.nl

Leo Mietus

J.H. Gunning Jr., Verzameld werk deel 1 (1856-1878), Zoetermeer: Boekencentrum 2012, € 59,90 (met de mogelijkheid van een korting op het eerste deel).

Dr. L. Mietus is de bezorger van het Verzameld werk van J.H. Gunning Jr. Hij is als docent verbonden aan het Semi-narium van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten.