IN DE WAAGSCHAAL, 13 OKTOBER 2012, NIEUWE JAARGANG 41, NR. 10, 309vv.
HERUITGAVE VAN WERK VAN J.H. GUNNING JR.
Enkele jaren geleden was er in Doorn een
bijeenkomst ter nagedachtenis aan prof. dr. E.J. Beker. Daar ontmoette ik ds. M.G.L.
den Boer, die ik bij diverse gelegenheden al eerder had ontmoet. Ik vertelde hem,
dat ik bezig was met de voorbereidingen voor een heruitgave van Gunnings werk. Hij
keek mij aan en zei toen: zo, dat is heel wat. Het was de wijsheid van de oudere,
ervaren Gunningkenner, die voorzag welke angels en voetklemmen aan mijn plan verbonden
waren. Hij had gelijk. Toen kon ik nog niet voorzien welke moeilijkheden er te overwinnen
waren. Maar tegelijk was er bij hem en mij ook herkenning van dezelfde passie voor
Gunning. Dat het tijdschrift In de Waagschaal rond het verschijnen van het eerste
deel van het Verzameld werk van J.H. Gunning Jr. aandacht wijdt aan Gunning verheugt
mij. Het biedt mij de kans ds. Den Boer postuum mijn dank te betuigen voor zijn vele
publicaties over Gunnings werk en theologie.
Het plan om een representatieve selectie
van Gunnings werk uit te geven, werd geboren op de dag van mijn promotie, toen een
van de opponenten, prof. dr. H.W. de Knijff, mij na afloop in de hoogleraarkamer
te Kampen vroeg of ik niet bereid zou zijn een heruitgave van Gunnings werk te verzorgen.
De Knijff was toen nog voorzitter van het bestuur van de Stichting Heruitgave Oudere
Ethische Theologie, die het driedelige Verzameld werk van D. Chantepie de la Saussaye
heeft bezorgd. Het was vanaf het begin de bedoeling van de stichting om een vergelijkbare
uitgave van Gunnings werk te publiceren, zodat de theologische erfenis van deze geestelijke
vader van de Nederlandse theologie niet verloren zou gaan.
Gunning geniet nog steeds een zekere bekendheid in de Protestantse Kerk in Nederland
en hij wordt om zijn geloofsgetuigenis en theologie gewaardeerd. Ditzelfde geldt
ook voor het kerkgenootschap waar ik toe behoor, de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten.
In deze geloofsgemeenschap is niet vergeten dat Gunning in 1860 door de Vrije Evangelische
Gemeente van J. de Liefde beroepen werd. Gunning ‘leeft’ dus nog steeds in het Nederlandse
protestantisme.
Door het uitvoerige onderzoek van dr. A. de Lange, dat onder meer
geresulteerd heeft in het eerste deel van de Gunningbiografie Een leven in zelfverloochening
(1995), was de behoefte aan een nieuwe tekstuitgave al gegroeid en dit werd nog versterkt
toen in 2005 een symposium ter gelegenheid van de honderdste sterfdag van Gunning
werd georganiseerd. In de symposiumbundel Noblesse oblige werd opgemerkt dat “er
tot op heden geen editie van Gunnings verzameld werk verschenen is,” wat in feite
als een tekort werd beschouwd. Bij het vernieuwde stichtingsbestuur – in 2008 waren
prof. dr. J. Muis als voorzitter en dr. N.W. den Bok als secretaris/penningmeester
toegetreden – werd een zekere urgentie hieromtrent gevoeld. Het was nu de tijd om
dit werk ter hand te nemen.
Het bestuur van de stichting hoopt dat de heruitgave gemeenteleden, predikanten en
academische theologen zal inspireren tot theologiseren ‘in gemeenschap met de belijdenis
van het voorgeslacht’ en zo eigen antwoorden te zoeken op actuele uitdagingen. We
denken daarbij ook aan wat het vorige stichtingsbetuur schreef bij de heruitgave
van het Verzameld werk van La Saussaye: “De (oudere) Ethische Theologie wil in samenhangend–systematisch
opzicht ingaan op de uitdaging van het voortgaande Verlichtingsdenken, zoals dat
zich in de filosofische stromingen en wetenschappelijke ontwikkelingen van de negentiende
eeuw presenteerde. (…) Maar het is juist het bijzondere van het ‘ethische’ denken,
dat het orthodox–gereformeerd wilde zijn, en daarbij tevens de legitimiteit en de
drijfveren van de moderniteit erkende en zich ten volle met haar vragen wenste te
confronteren.” Zo kan ook de heruitgave van Gunnings werk ons helpen theologisch
te blijven reflecteren op de fundamenten van onze huidige wetenschap, kerk, cultuur
en samenleving.
Het bestuur van de stichting heeft ervoor gekozen in de eerste twee
delen vooral Gunnings kerkelijk-theologische werken op te nemen en in het derde deel
zijn meer cultureel-wijsgerige werken, waaronder zijn geschriften over Spinoza. In
het eerste deel zijn bekende werken te vinden zoals Gordel en wijnkruik (1856), Beginsel
en meningen (1861), Lijden en heerlijkheid (18762), maar ook minder bekende brochures
zoals Is er zaligheid buiten het geloof? (18702) en Geestelijke opwekking (Revival)
(1875). Verder is de door Gunning teruggenomen tekst van de eerste aflevering van
het Leven van Jezus (1878), die de aanleiding vormde voor het beruchte conflict met
A. Kuyper, opgeno-men.
In recente publicaties over Gunnings theologie staat meestal de zelfverloochening
centraal, die door hem vooral christologisch werd opgevat. Dat is bijvoorbeeld al
zo in de eerste druk van Het kruis des Verlossers (1861), waar hij Christus als de
bewerker van de zelfverloochening in de mens beschouwt. Den Boer heeft daar ook altijd
de ‘eschato-logie’ van Gunning bij betrokken. In zijn bijdrage voor het boek Dwarsliggers,
dat J.J. Buskes ter gelegenheid van zijn 75ste verjaardag in 1974 werd aangeboden,
schreef hij: “Voor Gunning was de eschatologie niet een ‘Kapitelchen am Ende der
Dogmatik’ (Karl Barth) of een afzonderlijk leerstuk dat geïsoleerd staat in het geheel
van de theologie, maar ‘hét gezichtspunt waaruit de gehele waarheid Gods te beschouwen
is naar de eis des Woords’.” Dat dit – net als bij de zelfverloochening – niet eng
en sectarisch is, blijkt als Den Boer verderop schrijft: “Niet ondanks, maar dankzij
zijn verwachting van de toekomst des Heren, had Gunning een open oog voor het schone
en was de kunst voor hem profetie van het leven.” Hij benadrukt dan Gunnings aandacht
voor de cultuur, en met name zijn belangstelling voor de literatuur en de natuurwetenschap.
Dat sluit heel mooi aan bij wat dr. O.W. Dubois in zijn impressie over het eerste
deel van Gunnings Verzameld werk heeft verwoord: “Het lezen van Gunnings fijnzinnig
geschreven werk is een boeiende en, naar negentiende-eeuws taalgebruik, een zielsverheffende
ontdekkingstocht in de verheven gevoels- en ideeënwereld van het christendom en in
het bijzonder van de hoogheid en verhevenheid van de persoon van Jezus Christus die
in ons hart wil wonen. Van Gunning kunnen we leren dat het christendom en vóór alles
de persoon van Christus ons leidt naar ware menselijkheid, wijsheid, goedheid en
schoonheid.”
Wie meer wil weten over het eerste deel van Gunnings Verzameld werk en het project verwijs ik graag naar de website www.jhgunningjr.nl
Leo Mietus
J.H. Gunning Jr., Verzameld werk deel 1 (1856-1878), Zoetermeer: Boekencentrum 2012, € 59,90 (met de mogelijkheid van een korting op het eerste deel).
Dr. L. Mietus is de bezorger van het Verzameld werk van J.H. Gunning Jr. Hij is als docent verbonden aan het Semi-narium van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten.